İzmir İç limanı ve Kemeraltı bölgesinin oluşumu
Telif hakları vardır. Telif hakları (COPYRIGHT) dosyasını okuyunuz
Günümüzde, alış veriş ya da gezme amacı ile arşınladığımız, Kemeraltı olarak tanımlanan yerin acaba geçmişi nasıldı?
Kabaca tanımlamak gerekir ise, günümüz Hisar camisinin biraz batısından (günümüzde olmayan ok kalesinin önünden başlayan ve yay çizen bir iç limandı.
İzmir iç limanı, antik çağdan beri bilinen bir liman. İzmir bu liman çevresinde günümüzde Kadifekale olarak bilinen antik dönem adı ile Pagos dağı eteklerinde kurulmuş bir şehir.
Antik dönemden beri var olan bu limana ne oldu. Nasıl bir gelişme yaşandı ?
Bu iç limanın antik çağlarda, karaya ne kadar sokulduğu hakkında kesin bir bilgi yok. Benim kişisel düşüncem, iç limanın kara tarafında Agora kalıntılarının olduğu yere kadar uzanıyor olduğudur.
Günümüzde, alış veriş ya da gezme amacı ile arşınladığımız, Kemeraltı olarak tanımlanan yerin acaba geçmişi nasıldı?
Kabaca tanımlamak gerekir ise, günümüz Hisar camisinin biraz batısından (günümüzde olmayan ok kalesinin önünden başlayan ve yay çizen bir iç limandı.
İzmir iç limanı, antik çağdan beri bilinen bir liman. İzmir bu liman çevresinde günümüzde Kadifekale olarak bilinen antik dönem adı ile Pagos dağı eteklerinde kurulmuş bir şehir.
Antik dönemden beri var olan bu limana ne oldu. Nasıl bir gelişme yaşandı ?
Bu iç limanın antik çağlarda, karaya ne kadar sokulduğu hakkında kesin bir bilgi yok. Benim kişisel düşüncem, iç limanın kara tarafında Agora kalıntılarının olduğu yere kadar uzanıyor olduğudur.
Günümüz Eşref paşa caddesinin Mezarlıkbaşı çıkışında, caddeye bakan devasa bir yapı var. Her ne kadar eklentiler yapılmış olsa da burada büyük bir kapı izi var. Bu yapının arka tarafında Roma hamamı olduğu ortaya çıkarıldı. Caddeye bakan tarafta, bu yapının ön kısmında büyük taş bloklar ile oluşturulmuş bir yüksek bölüm var. Bana göre burası, İzmir iç limanının şehir hududunda bulunan liman girişi. Bu kapı, antik İzmir'in deniz tarafı kapısı. Bunun belgesi yok ama, mantık bu düşüncemi destekler. Bu yükseltinin ön kısmından ve derinden alınacak olan toprak örnekleri de bunu destekler diye düşünüyorum.
Teorimin kroki ve uydu görüntü üzerinde olan yerleşimini gösteren fotoğraf aşağıdadır.
Yazılı belge olarak elimizde Piri Reis'in Kitab-ı bahriye (1521) adlı kitabı var. Bu kitapta iç limanı anlatmış. Limanın çevresinin 1.5 mil olduğunu belirtmiş. İlk geldiğinde, iç limana büyük tekneler (hem ticaret hem de savaş gemisi olarak kullanılan Barça tipi gemi) ile girebildiğini ancak daha sonra geldiğinde içeri bu büyük tekneler ile giremediğini ve iç limanın dolmaya başladığını yazar. Kısa sürede iç liman dolmaya başlamış. Nedenini bilmiyoruz. Bunun, bu kadar süre içerisinde sadece yağmurlar ile gelen molozlar tarafından oluşması da pek mümkün değildir.
Aşağıda bulunan harita Piri reis çizimidir. Siyah çember Kadifekaleyi, kırmızı çember İç limanı göstermektedir.
1742 yılında, yerel yetkililere yapılan şikayetlerde iç limanın doldurulduğu görülmektedir. Bu şikayetlerde daha önce gemilerin girip çıktığı iç limanın doldurulduğu ve nedenleri açık bir şekilde yazıldır. Doldurulan bu yerlerde de yeni dükkanların, boyahanelerin ve mısır çarşısının inşa edildiği yazılmıştır. Burada sorulması gereken, iç limanın ne ile doldurulduğudur. (1)
Pococke 1745 yılında, iç limandan söz eder ve kayıkların buraya girdiğinden söz eder. O da büyük gemilerden söz etmez (2)
1780 tarihli haritada liman yoktur, yerinde sazlık ve bataklık alan vardır. Liman olarak kullanılmamaktadır.
1836-1837 Graves haritasında ise eski limanın olduğu yer artık iskan edilmiş haldedir. Bu yıllarda, aşırı yağmur yağdığında bu alanın su ile dolduğunu da biliyoruz. Günümüz Anafartalar caddesi muhtemelen doldurulmadan önceki liman kıyı şeridi idi.
1- Şaban Bayrak. Perspective on Ottoman studies from the 18 th smyposium . 2. cilt 2010. sayfa 608
3- A description of the east and somae other countries. Vol II, PartII. Richard Pococke. MDCCXLV. 1745
Osman Koçanaoğulları
