Veba Salgınları - 1. İzmir

© Copyright  Copyright dosyasını okumak için burayı tıklayınız

 Veba, İzmirin yüz yıllar boyu kabusu olmuş olan bir salgındır. Veba başta olmak üzere, 1700 ve 1800 lü yıllarda İzmirde görülen tüm salgınlar, salgınların nedenleri, tedavileri ve korunma konusunda yabancıların yazdıklarından derlemeleri yazıyorum. Bu dosya, bu salgınların en önemlisi olan Veba salgını ile ilgili olan dosyaların birincisidir. Bu dosyada, söz ettiğim yıllarda İzmirde var olan veba hastanelerinden söz edilecektir.Bir başka dosyada vebada o yıllarda kullanılan salgından korunma ve tedavi yöntemleri yazılacaktır. 

İzmire, söz edilen yıllarda,  Veba salgını dışarıdan gelmekte. Geliş yönünde en sık rota İskenderiye - Mısır. İkinci önemli rota İran. Mısırdan gelişlerin nedeni hem yapılan ticaret hem de "Hac". İrandan geliş nedeni ise deve kervanları ile yapılan ticaret. İstanbul kaynaklı vebanın o yıllarda çok az olduğu ve çok ağır klinik oluşturmadığı kayıtlarda vardır. yazılmış. O yıllarda İzmir kaynaklı veba salgınının olmadığı bir kaynakta belirtilmektedir.

İzmir veba salgınları konusu açıldığında San Rocco veba hastanesi adı ortaya çıkmaktadır. Bu hastane, yıllarca günümüz İzmirinde bulunan Etnoğrafya müzesi binasının San Rocco veba hastanesi olduğu söylemi yazılıp çizilmiştir. Bu bilgi yanlıştır. Yanlış olduğunu bazı araştırmacılar da yazmıştır. Peki bu San Rocco veba hastanesi nerededir. Hemen 1936-1837 yılları arasında  kartograf Thomas Graves İzmir planına bakalım . Bu plan, İzmirin bu kadar kapsamlı olarak yapılmış ilk İzmir planıdır. Bu planda, günümüz Kahramanlar-Fuar bölgesine uyan bir hastane görülmektedir. Planda 2. Veba hastanesi olarak tanımlama yapılmıştır. Daha sonraki planlarda (1854-1856 Luigi Storari ve 1876 Lamec Saad İzmir planları) San Rocco hastanesinin adı " Avrupalılara ait Lazaretto - European Lazaretto" olarak belirtilmektedir. İkinci veba hastanesi burası ise, birinci Veba hastanesi nerededir ve adı nedir ?. Bu konuda çizilmiş olan İzmir planlarında  Birinci veba hastanesi olarak bir kayıt yoktur.

1836-37 planında gösterilmeyen Birinci veba hastanesi nerede olabilir ve bu hastanenin adı nedir ?. Burada bu konu ile ilgili yayınlanmış  yazılara göz atacağız. 

Önce İzmirde olan veba salgınlarında adı geçen bir papazdan söz etmek gerekecek. Bu papazın adı Luıgi di Pavia dır. Bu isim, Count Von Berchtold (1798) tarafından yazılan yazının ana metninde ile yazının sayfa alt  bölümünde ve John Hovard (1791)' ın yazılarında geçmektedir. Bu yayınlanan yazılardan;

1- Luigi di Pavia nın bir papaz olduğunu,

2-İzmirde bir hastane yaptığını ve yapım masraflarının tamamen kendi birikimi ile ailesinin sevap olması için yapılan katkılar ile karşıladığını,

3- Bu hastanenin çok büyük ihtimal ile adının San Antonio olduğunu,

4- San antonio hastanesinde papaz olarak görev de almış olduğunu öğreniyoruz.

Hastanenin yapılış ya da açılış tarihi ile ilgili olarak yapılan hesaplamalarımda, 2 adet farklı tarih ortaya çıkmaktadır. Count Von Brechtold yazısında referans olarak John Hovard ın notları  kullanmıştır. Eğer hastanenin açılış tarihini,

(a) John  Hovardın, seyahatı tarihlerine göre hesaplayacak olursak 1785-27= 1755,

(b) John Hovardın jştabının basımına göre hesaplayacak olursak 1791-27= 1764 yılı ortaya çıkmaktadır.

Bu hesaplamada olan 27 yıl, yazılarda, San Antonio hastanesinin 27 yıl önce yapılmış olduğu notunun olmasıdır.

Bu hastanenin Birinvi Veba hastanesi olması hem 2 Veba hastanesinden önce inşa edilmiş olması hem de Luigi di Pavianın , doktor olmamasına rağmen veba konusunda çok fazla deneyimi olması ve kendisininde San Antonio hastanesinde görevli olmasıdır. Kendisi, vebanın tedavizi için veba hastalığını dahi kendisine bulaştırmış biridir.. Bu hastane, halka açık ve ücretsiz bir hastanedir. Sadece vebalı hastalar değil, diğer hastaların  tyeşhis ve tedavisinin de yapıldığı bir yer olması akla yatkındır. Belki de hastanenin bir bölümü vebalı hastalara ayrılmıştı, bunu bilmiyoruz.. Peki San Antonio hstanesi nerede idi. Hastanenin buunduğu yer zaman içinde değişmedi ise,Didem Akyol Altun' a göre hastaneler sokağında bulunan Rum hastanesine bitişik bir bina idi.  

Rum Lazarettosu (yapıldığı yıllardaveba hastanesi olarak kullanılmıştır) planları ve hastanenin gravürü 1791 tarihinde basılan John Hovard a ait kitapta bulunmaktadır. John Hovard gezisini 1785-1786 yıllarında yaptığına göre Rum hastanesi ya 1785 yılında ya da daha önceki bir tarihte yapılmış olması gerekmektedir. Bu hastane 1836-1837 Thomas Graves planında görülmemektedir. Muhtemelen kayıt alınması unutulmuştur.

İzmirde diğer hastanelerde de vebalı ve salgın hastalık bulaşmış hastaların tedavi edildiklerini de biliyoruz. Bu hastaneler genelde bir kaç yatak veya odaarını bu hastalar için ayırmakta idiler.

Veba hastalığına yakalanmış olan Türk hastaların bir hastanede tedavi edilip edilmediğini gösteren bir not bulamadığım gibi Türklere ait bir hastanede bu yıllarda yoktur. Genel bir Türk hastanesi çok uzun yıllar sonra yapılacaktır. Türkler ya bir hastaneye baş vurmayıp, hastalığı evlerinde tedavi etmeye çalıştılar ya da kaderlerine razı oldular.

KAYNAKLAR

1- John Howard; Stephen Theodore Janssen, Sir; James Johnstone.  An account of the principal lazarettos in Europe : with various papers relative to the plague : together with further observations on some foreign prisons and hospitals : and additional remarks on the present state of those in Great Britain and Ireland. Publisher: Warrington : Printed by William Eyres, and sold by T. Cadell, J. Johnson, C. Dilly, and J. Taylor, in London, 1791

2- Philosophical Magazine. Taylor & Francis, 1798. Vol  1, Sayfa 257., Account of a new Method to cure and prevent the Plague, as practiſed at Smyrna. Publiſhed by Count von Berchtold. Sayfa:257 

3- Didem Akyol Altun., Tarih İncelemeleri Dergisi XXIX / 2, 2014, 405-443 CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEMDE İZMİR HASTANELERİNİN MEKÂNSAL GELİŞİMİ 

Osman Koçanaoğulları

2022. Haziran