Tilkilik - At pazarı sokak - Namazgah - Bayram yeri

Telif hakları vardır. Telif hakları (COPYRIGHT) dosyasını okuyunuz 

İzmir eski planlarını araştırırken enteresan bilgilere de ulaşıyorum. Buraları, İzmir'in kadim semtleri. 

Eski adı Osmanzade yokuşu olan ve günümüzde 945 sokak olarak bilinen bir sokak , bunlardan biri. Aşağıda bu sokağın ve bu sokağa bitişik olan sokakları gösteren bir plan bulunmaktadır. Plan, burada bulunan sokakların eski adları ve günümüz sokak numaralarını göstermekte. 

Bu planda, görülen "At pazarı sokağı " var. 

İzmir planlarını araştırırken, sokağın nereden başlayıp nereye kadar uzandığını da buldum. 1913 İzmir planı ve 1936 yılında sokaklara numara verilirken basılmış olan eski sokak adları kitapçığı dayanak noktalarım oldu.

Buraya " At pazarı sokağı " adının verilmesinin nedeni, büyük bir olasılıkla  at alım-satım yapılan yer olmasıdır. 

Burada bir de " Pazar yeri camisi " bulunmakta. Bu cami Han bey camisi olarak ta bilinir. Küçük bir meydanın kenarında. Bu küçük meydan zamanında bir pazar yeri olmalı diye düşünüyorum. Bu neden ile bu camiye " Pazar yeri " camisi adı verilmiş olmalı. Nasıl bir pazar yeri diye düşününce aklımıza her halde " at pazarı " gelmeli. Bunun nedeni, "at pazarı sokağının " bu alanın kenarından geçmesi. 

Burası eski dönemlerde bir pazar yeri olmalı. 

Aşağıda olan çizim, burada bulunan yapıları göstermektedir.. Bu küçük meydan, 1950 li yıllarda burada yaşamış olanlar tarafından " Bayram yeri " ve " Namazgah " olarak da bilinir. Bu adlandırmanın 1930 lu yıllarda da böyle olduğunu biliyorum. Aşağıda bulunan çizim, buraya giden yolu göstermektedir. Bu sokak günümüz 845 sokaktır. Bu küçük meydan benim çocukluğumda biz çocuklar için çok önemli bir yerdi. Nedeni, Ramazan ve Kurban bayramlarında burada kurulan bayram yeri olması idi. 

Pazaryeri (Hanbey camisi)

Osman Koçanaoğulları.

İzmir Gaziler caddesi gelişimi.

Telif hakları vardır. Telif hakları (COPYRIGHT) dosyasını okuyunuz 

Üzerinden defalarca geçtiğimiz  Kemer köprüsü ve Gaziler caddesi.
Kemer köprüsü ya da batılı gezginlerin  Kervan köprüsü olarak adlandırdığı bu köprü yaklaşık 2000 yıllıktır. O zamandan beri, İzmir ve İç Egeyi birbirine bağlayan bir köprüdür. 
Köprünün her iki tarafında olan yol, 1800 tarihli İzmir planlarında " Kemer caddesi " olarak tanımlanmaktadır. 
Köprünün tarihini yaklaşık olarak ta olsa biliyoruz. Kemer köprüsü ya da batılı gezginlerin  Kervan köprüsü olarak adlandırdığı bu köprü yaklaşık 2000 yıllıktır. O zamandan beri, İzmir ve İç Egeyi birbirine bağlayan bir köprüdür.  .  
Köprünün her iki tarafında olan yol, köprü var olduğu zamandan beri var olan bir yol. Köprü ile bağlantılı bu yolun tarihine biraz bakalım.  Antik dönemde, günümüz Altınpark civarında kale surlarının olduğu biliniyor. Muhtemelen de burada kaleden çıkışın olduğu Magnesia ya da Sardes kapısı var.  Altınpark üzerinden bu köprüye ulaşılmış olmalı.  Altınparktan başlayan bu yol, bugünde var olan Karakapı üzerinden  ya da bugün var olan günümüz  Gaziler caddesine bağlantılı bir yol ile Kemer köprüsüne ulaşılıyordu. 
Elimizde bu yol ve köprüyü gösteren planlar bulunmakta. En eskisi 1760 tarihli İzmir planı. Bu planda hem kervan köprüsü hem de kervan köprüsünün bağlandığı yol görülmektedir.
Daha sonra 1836 tarihli planda da bu durum görülmektedir.  Bu tarihten sonra çizilen planlarda bu yol ve köprü ayni şekilde görülmektedir. Tek farkları, yol etrafında olan boş alanların zamanla konutlar ile dolması ve Basmane de bir zamanlar basma fabrikası olan yere Basmane garının yapılmış olmasıdır. 
1913 Bon ve 1925 tarihli Prost planında, bu yol işaretlenmiştir.
Tüm söz edilen planlar eşliğinde, yolun gelişimi ve Günümüz Gaziler caddesi olması da dahil geçirdiği evreler  yazılmıştır. 
Gazi caddesinin bu güne gelmesi uzun  bir süreç.
Şehir planları üzerinde  görülebilen her yer işaretlenmiştir. Yazının amacı bir tarihsel süreci gözler önüne sermektir.

İlk plan 1760 tarihlidir (Plan 1). Burada, günümüz Gaziler caddesine dönüşecek yol, bu yola bağlı diğer yollar ve Kemer köprüsü görülmektedir. Henüz yol kenarı ve çevresi  yerleşim alanı değildir. Bu plan, gezginlerin notlarından yararlanarak sonradan çizilmiş bir plandır. Planı çizen kişinin İzmire geldiğine ait bir kayıt yoktur.

1836 planında Basmane de var olan ve daha sonra Basmane garının yapılacağı alanda Basma fabrikası görülmektedir.  Kemer köprüsüne açılan yolun, yani günümüz Gaziler caddesinin  etrafında artık yerleşimler vardır.

1856 Storari planında, yol etrafında tek tük yerleşim yerleri vardır. Geri kalan arazi halen boştur. Henüz Basmane gar yapılmamıştır.

1876 Lamec-Saad planında, Basmane garı görülmekte, yol etrafında da yerleşimlerin arttığı görülmektedir.

1913 Bon planında, yolun her iki tarafı, Kemer köprüsüne kadar yerleşim ile doludur.

1925  tarihli olan ve 1922 İzmir yangınının sınırlarını gösteren planda da tüm çevrenin binalar ile dolu olmakta görmekteyiz.
Burada, en önemli nokta günümüz Gaziler caddesinin geçirdiği tarihsel süreçtir.  1760 tarihinden başlayarak Basmane' yi Kemer köprüsüne ulaşan yol günümüz Gaziler  caddesinden farklı bir yol izlemektedir.  Bu yol kapılara kadar olan bölüm hariç tutulacak olur ise, Kapılar Kemer köprüsü arası değişikliğe uğramıştır. Eskiden var olan yol, günümüzde geride kalmıştır, bu yol günümüzde 1250 sokak tır.  Kapılar-Kemer köprüsü arasında bulunan evlerin bulunduğu bölüm istimlaklar sonucu günümüz Gaziler caddesini oluşturmuştur. Bu istimlakin tarihini net olarak bilmiyorum. Ancak 1925 yılında henüz istimlak olmadığını biliyoruz. Yakınlarımdan bildiğim kadarı ile de 1930 başlarında olmalı. 

Osman Koçanaoğulları

İzmir planları: 1913 - 1936.  Pafta 1

Telif hakları vardır. Telif hakları (COPYRIGHT) dosyasını okuyunuz 

AÇIKLAMALAR

1- 1296 sokak  (1-5 arası)
a) 1 - 5 arası: Evliyazade (1913).., Dibek sokak (1936)
b) 1 - 4 arası: Yokuş başı (1923)
c) 4- 5 arası:  Çakmak fırını (1923)
d) 1 - 2 arası: Halk ağzında "Yokuş "
e) 3 - 4 arası: Halk ağzında Evliyazade yokuşu

2- 1297 sokak (8)
a) Tercihiye (1913)
b) Fettah (1923)
c)  Tekke (1936)

3-1298 sokak (7)
a) Fettah (1913)
b) Fettah 1923)
c) Büyük Fettah (1936)

4-1299 sokak (6)
a) Küçük Fettah (1913)
b) Fettah (1923)
c)  Küçük Fettah (1936)

5- Anafartalar caddesi
a) 8 - 9 arası : Basmahane caddesi (1876)
b) 9 - 10 arası  Tilkilik caddesi  (1876 )
c) 10 - 11 arası  Tilkilik caddesi (1913)
d) 11 - 9 arası Çorakkapı caddesi (1923)
e) 8-10 arası Anafartalar caddesi (1936)

İzmir'in kervan yolları. 1836

İzmir'in kervan yolları. 1836

Telif hakları vardır. Telif hakları (COPYRIGHT) dosyasını okuyunuz 

Aşağıda bulunan plan 1836 tarihli Graves planının bir parçasıdır.

Henüz Basmane Otogarı yapılmamış, günümüzde var olan gümrük binaları inşa edilmemiş, günümüz 1. Kordon oluşturulmamıştır.

Kırmızı daire: Günümüz Kemeraltı bölgesi
Kırmızı kare: Yaklaşık olarak günümüz Gümrük binaları
Siyah noktalı çizgi. Yaklaşık olarak günümüz Fevzipaşa bulvarı
Mavi kare: Levantenlere ait gümrük binası
(A): Günümüz Anafartalar caddesi, halk deyişi ile Keçeciler
(B). Günümüz Mezarlıkbaşı
(C): Günümüz Agora kazı alanı
(D): Günümüz Altınpark kazı alanı. Eski Faik paşa mezarlığı
(E): Günümüz Eşrefpaşa (Halkın kullanımı ile İkiçeşmelik ) caddesi
(G): Günümüzde olmayan bir cadde
(H): günümüz 943 sokak
(1): Günümüz  Kemer  (eski dönemde olan adı ile kervan köprüsü) köprüsüne giden Gaziler caddesi,

İzmir, 1700 sonlarından başlayarak çok önemli bir ticaret merkezi olmuştur. Anadolu'nun kaynakları, buradan gemiler ile dış ülkelere gönderilmiş, dış ülkelerden yine deniz yolu ile gelen işlenmiş maddeler , bu yollar yolu ile Anadolu'nun içlerine gönderilmiştir.
Ayrıca, ülke içi yerli ürün dağıtımları ile de bu yollar ile yapılmıştır.

Ticaretin merkezi olarak kabul edilen, günümüz Kemeraltı bölgesine açılan yolların Başlangıcı genellikle, "1" numara ile işaretlenmiş yol ile gelmektedir. İzmir'in kuzey bölgelerinde olan yerlerden gelen ürünler de önce Bornova yoluna oradan da bu yol ile Basmane bölgesine gelmektedir. Planın Güneyinde bulunan yol ise, İzmir'in güney bölgelerine açılmaktadır.
Bu nedenlerden olayı, yeşil olarak gösterilen yol üzerinde çok sayıda han ve hamam bulunmaktadır. Antik dönemden başlayarak günümüze dek, Kemer köprüsü, Basmane, Mezarlıkbaşı, Eşrefpaşa caddesi (İkiçeşmelik) yolunun var olduğu bilinmektedir. Belki de var olan hamam ve hanlar o dönemden başlayarak, restorasyonlar ile günümüze kadar ulaşabildi.

Osman Koçanaoğulları
2020 Mart 1