Kocakapı (Karakapı). İZMİR. Kale kapısı mı, yoksa su kemeri mi ?
Bu konu yıllardır tartışılır. Aslında tartışılacak bir konu değil ama, yine de bazı kaynaklarda burası kale duvarı (sur) olarak geçmekte. Burası bir su kemeri. 13 yüz yıl eseri. Belirli bir adı yok.
Bu bölgenin çok eski yerleşikleri, burasının bir kale kapısı olduğunu, nesilden nesile aktarmışlardır.
Bu yapı, günümüzde nerede bulunuyor ?
Burası eğimli bir alandır
Önce burasının ne olduğunu bir bakalım. Kocaman bir açıklık var. Eski ve güncel fotoğraflarda da görüyoruz. Burası, günümüzde değil ama daha eski dönemlerde, şehir giriş-çıkış noktalarından bir tanesi. Çıkıştan sonra olan bölge, Müslüman mezarlığı. Şimdi yerinde Vali Kazım paşa okulu var. (Yukarıda bulunan kroki) Artık mezarlık yok.
Buraya, İzmir ihtiyacı için gerekli su nereden geliyor idi ?.
Aşağıda bulunan 1836-1837 tarihli İzmir şehir planında (Thomas-Graves ) su kanalı ve su kemerlerinin olduğu yer görülmektedir.
Aşağıda şehir planı üzerinde gösterilen su sistemi. Vezir Fazıl Ahmet paşa tarafından 1674 yılında yaptırıldığı bilinmektedir.
Aşağıda bulunan kroki, bu bölgenin güncel durumunu göstermektedir
Aşağıda bulunan 1834 tarihli Copeland haritasına bir bakalım. Kızılçullu kaynaklarından çıkan su, iki yol izliyor.
1- Birinci yol= Antik dönemden günümüze ulaşan su kemerleri yolu ile kadifekale tarafına geçiyor.
2- İkinci yol= Kızılçullu'dan gelen su, Yeşilderenin doğu kısmından ilerliyor. Vezir köprüsü üzerinden Kadifekale tarafına geçiyor.
Bu her iki yol daha sonra, Kocakapıya gelmeden önce birleşip, buradan itibaren başlayan su kemri ile aşağıya iniyor. Bu su kemeri, yaklaşık olarak 5-100 metre arası olmalı. Bu su kemerinin bitiminde de ya su depoları ya da akan çeşmeler olmalı. Bu son nokta günümüz, İzmir Kapılar semtidir.
Şehrin kuzeydoğu bölgesine Kızılçullu'dan gelen bu sular, kanalın solundan çıkma yapılan künklerle mahallelerdeki çeşmelere de dağılıyor.
Basmane bölgesinde gördüğümüz birçok çeşmenin önemli bölümü suyu buradan akıtılarak alıyor.
Kırmızı daire; Kocakapının içinde bulunan su kemeri.
Her iki suyun birleşme noktası muhtemelen aşağıda bulunan fotoğraflarda kırmızı renkli daire içine alınan yerlerdir. Kemerlerin bitim noktası da Kocakapının yaklaşık 50 metre kadar aşağısıdır. Kocakapının üst ve altında olan su kemeri kalıntıları günümüze erişmemiştir.
Burası bir su kemeri olduğundan bir çok açıklığı (göz) var. 1,2,3,4 gibi. İnsanlar, günümüz Kocakapı dediğimiz bölgeden şehre giriş-çıkış yapıyorlar, ayrıca diğer gözler de Kocakapı'nın alt tarafında bulunan evlerine giriş-çıkış için bir kapı olarak kullanıyorlar idi. Bu neden ile buraya, çok sayıda kapı var diyerek " Kapılar " adı verilmiş olabilir.
1735 - 1739 yıllarında, Balıkesir'de bir isyan hareketi başlar. Sarıbeyoğlu Mustafa isyanıdır bu. Bu isyan nedeni ile, Karakapı' da surlar inşa edilir. (1)
1735-1739 tarihlerinde olan isyanda muhtemelen bu gözler kapatılmış, kale duvarı haline gelmiş. bir tanesi açık bırakılmış ve oraya da kapı yapılmış. Bu neden ile muhtemelen kale duvarı görünümü almıştır. Kocakapı' ya da kale kapısı yerleştirilmiş, halkımız da burayı bu neden ile Kale duvarı (sur) olarak tanımlamıştır.
Kemerin gözlerinin kapatıldığını bir fotoğrafın bir bölümünde izlemek mümkündür.
Peki, su kemerinin yapısı nasıl idi ?
Elimizde sadece bir fotoğraf üzerinden bir şeyler bulmak mümkün. Görünen taraf, su kemerinin üst kısmı yani Kocakapının üst kısmı. Aşağıda bu durumu gösteren bir açıklamalı fotoğraf bulunmaktadır.
Yine bugün su kemeri üzerinde yerleşik olan Salih ( ya da Sali dede)dede türbesinin de burada değil, Müslüman mezarlığı içinde olduğunu biliyoruz. Dr. Metin Özer' in aktardığına göre, okul yapımı nedeni ile, mezarlık ortadan kaldırılırken, Salih dedenin mezarı da, günümüzde olan yere taşınmış. (2). Aşağıda bulunan fotoğraf, derginin sayfalarıdır.
KAYNAKLAR
1-İslam ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/izmir
25 Eylül 2019
