İzmir- Tulumbacılar
Telif hakları vardır. Telif hakları (COPYRIGHT) dosyasını okuyunuz
İzmir yangın tarihi
1900 ve öncelerinde İzmir' de bulunan binaların, ibadethane-han gibi kagir yapılar dışında ahşap olduğunu biliyoruz. Evlerin çok bitişik nizamda oldukları, sokakların ve caddelerinin dar olduğu bir yerleşim yeridir İzmir. Bu nedenler ile İzmir sık olarak yangınlara maruz kalmıştır. Aşağıda olan bilgiler İslam Ansiklopedisi, İzmir bölümünden alınmıştır (2)
1- 7 Nisan 1738: Fazla tahribat yapmamıştır.
2- 27 Ocak 1741: Fazla tahribat yapmamıştır.
3- 3 Temmuz 1742: Yangın Yahudi mahallesinden başlamış, sonra Türk mahallelerine atlamış ve 48 saat sürmüş, şehrin 2/3 ü yok olmuştur.
4- Mart 1752.: Fazla tahribat yok.
5- Ağustos 1761: Fazla tahribat yok.
6- 6 Ağustos 1763. Bütün Frenk bölgesi yanmış. Bunun üzerine, Batılılar, sokakların genişletilmesini, fıçıcı esnafının ve meyhanelerin şehir dışına taşınmalarını istemişler.
7- 1773 yangını günümüz Agora harabelerinin olduğu yerin üst kısımlarında ( agoranın Kadifekale tarafı) görülmüş, orada bulunan ibadethane, Türk, Rum ve Yahudiler ait evleri yakıp yok etmiştir. 500 civarında bina yok olmuştur.
8- 1795 yılı: Fazla tahribat yok.
9- 1797 yılı: Fazla tahribat yok.
10- 1817 yangını. 1500 ev yanmış.
11- 19 Eylül 1825: 2000 ev yanmış.
12- 3 Haziran 1834: Kasap Hızır mahallesinde başlamış. 6 saat sürmüş.
13- 1840 yılında arka arkaya yangınlar görülmüş ancak büyük tahribat olmamış.
14- 30 Temmuz 1841: 7 saat sürmüş olan büyük bir yangın. Yahudi mahallesinden başlamış, Türk mahallelerine atlamış. 4907 ev, 2407 dükkan, 14 han, 12 cami, 30 mescit, 14 medrese, 14 okul, 8 hamam, 7 havra kül olmuş.
15- 3 temmuz 1845: İmamoğlu handa başlamış. Ermeni mahalleleri tamamen , Frenk bölgesi kısmen yanmış.
16- 28 Eylül 1852: Şadırvan caddesinde başlamış. 560 dükkan, 1 mescit, 1 medrese, 1 hamam, 50 yahudi odası (kortejo odası ?), 1 okul, 50 sebil yok olmuş.
17- 23 Aralık 1857: Kestanepazarı yangını. 24 dükkan , 1 okul yanmış.
18- 7-8 Ağustos 1864: Türk mahalleleri tahrip olmuş.19 18-19 Temmuz 1882: Türk ve Yahudi mahallelerinde görülmüş. 2000 ev yok olmuş.
İzmir' de XIX yüz yılın son çeyreğinde, yabancı sigorta şirketleri tarafından , zamanına göre modern itfaiyenin kurulduğunu biliyoruz (1880). Yangın kulesi, 1897 yılında (halen var) yapılmıştır. Yangın olduğunda da top atışı ile yangın ihbarı verilir idi.
Bu oluşumlardan daha önceleri de İzmir' de yangın söndürmeye giden tulumbacılar vardı. Tulumbacılar, semtin gözü pek gençleri tarafından oluşturulan yerel yangın söndürme ekipleridir. Bu ekipler, devletten bir maaş almazlar, yangın söndürüldükten sonra, evi yanan kişi ya da kişilerden bahşiş alırlardı.(1). Bu tür bir örgütlenme Kubilay mahallesi civarında mahallenin gözü pek gençlerinin oluşturduğu tulumbacılar ekibi reis Ali Bey tarafından kurulmuş olduğu bilinmektedir. (Ali Bey İzmir Tulumbacı Reisi 1911 – 1924 ). Belki de bu bölgeye Ali Reis adı bu neden ile verildi.
Aşağıda yazılı olanlar 1912 tarihli Bon İzmir şehir planından derlenmiştir. İlgilendiğim bölge, Cumhuriyet öncesi Türk-Yahudi ve kısmen de Türk bölgesine komşu Rum sokakları oldu. , Sınırım, günümüz Fevzi paşa bulvarının Basmane den başlayıp gümrükte sonlanan, şehrin güney bölümü oldu. Fevzi paşa bulvarının kuzey tarafı Frank-Rum-Ermeni bölgesi oldu.
Yangın söndürme ekiplerinin yani tulumbacıların, tulumbalarını acaba nereden dolduruyorlardı ?. Ya bir çeşme, ya bir sarnıçtan su alıyor olmalı idi. Bunun üzerine eski tarihli şehir planlarına baktım. Bunun nedeni, 1900 yıllarında yapılan şehir planlarının, sigorta şirketleri tarafından yaptırılmaları idi. Çıkış noktam budur.
Saptayabildiklerim;
1-, Halkımızın Rum kız okulu olarak bilinen yapının (günümüzde olmayan küçük Aya yani kilise bitişiğinde) üst sokağının Günümüz Eşref paşa caddesine ( Halk tarafından İkiçeşmelik caddesi olarak tanımlanmaktadır) açıldığı noktada bir adet su doldurma yeri var.
2- Günümüz Altınpark eczanesi civarında (Altınparka bitişik- 967 sokak başlangıcı) bir adet.
3- Dönertaş sebilinin olduğu yerde bir adet.
4- Emir sultan türbesinin doğusunda bir adet. (967 sokak üzerinde)
5- Konakta, Devlet hastanesinin arka tarafında bir adet.
6- Günümüz Fevzi paşa bulvarı üzerinde, Çankaya yakınlarında bir adet.
7- Günümüz Kubilay mahallesinde 1 adet.
8- Cezayir iş hanının güney-doğusunda bir adet.
KAYNAKLAR
1- İtfaiye tarihi. https://itfaiye.izmir.bel.tr/(X(1)S(lt43humszajjqefw4ixnf0gd))/tr/tarihce/2/9?AspxAutoDetectCookieSupport=1
2- İslam ansiklopedisi, İzmir bölümü
https://islamansiklopedisi.org.tr/izmir
3- Abdülkadir Hazman ., Yangın VAR. EGENİN SESİ- İZMİRİN KAVAKLARI .121 06/04/2014 10:57
1- 7 Nisan 1738: Fazla tahribat yapmamıştır.
2- 27 Ocak 1741: Fazla tahribat yapmamıştır.
3- 3 Temmuz 1742: Yangın Yahudi mahallesinden başlamış, sonra Türk mahallelerine atlamış ve 48 saat sürmüş, şehrin 2/3 ü yok olmuştur.
4- Mart 1752.: Fazla tahribat yok.
5- Ağustos 1761: Fazla tahribat yok.
6- 6 Ağustos 1763. Bütün Frenk bölgesi yanmış. Bunun üzerine, Batılılar, sokakların genişletilmesini, fıçıcı esnafının ve meyhanelerin şehir dışına taşınmalarını istemişler.
7- 1773 yangını günümüz Agora harabelerinin olduğu yerin üst kısımlarında ( agoranın Kadifekale tarafı) görülmüş, orada bulunan ibadethane, Türk, Rum ve Yahudiler ait evleri yakıp yok etmiştir. 500 civarında bina yok olmuştur.
8- 1795 yılı: Fazla tahribat yok.
9- 1797 yılı: Fazla tahribat yok.
10- 1817 yangını. 1500 ev yanmış.
11- 19 Eylül 1825: 2000 ev yanmış.
12- 3 Haziran 1834: Kasap Hızır mahallesinde başlamış. 6 saat sürmüş.
13- 1840 yılında arka arkaya yangınlar görülmüş ancak büyük tahribat olmamış.
14- 30 Temmuz 1841: 7 saat sürmüş olan büyük bir yangın. Yahudi mahallesinden başlamış, Türk mahallelerine atlamış. 4907 ev, 2407 dükkan, 14 han, 12 cami, 30 mescit, 14 medrese, 14 okul, 8 hamam, 7 havra kül olmuş.
15- 3 temmuz 1845: İmamoğlu handa başlamış. Ermeni mahalleleri tamamen , Frenk bölgesi kısmen yanmış.
16- 28 Eylül 1852: Şadırvan caddesinde başlamış. 560 dükkan, 1 mescit, 1 medrese, 1 hamam, 50 yahudi odası (kortejo odası ?), 1 okul, 50 sebil yok olmuş.
17- 23 Aralık 1857: Kestanepazarı yangını. 24 dükkan , 1 okul yanmış.
18- 7-8 Ağustos 1864: Türk mahalleleri tahrip olmuş.19 18-19 Temmuz 1882: Türk ve Yahudi mahallelerinde görülmüş. 2000 ev yok olmuş.
İzmir' de XIX yüz yılın son çeyreğinde, yabancı sigorta şirketleri tarafından , zamanına göre modern itfaiyenin kurulduğunu biliyoruz (1880). Yangın kulesi, 1897 yılında (halen var) yapılmıştır. Yangın olduğunda da top atışı ile yangın ihbarı verilir idi.
Bu oluşumlardan daha önceleri de İzmir' de yangın söndürmeye giden tulumbacılar vardı. Tulumbacılar, semtin gözü pek gençleri tarafından oluşturulan yerel yangın söndürme ekipleridir. Bu ekipler, devletten bir maaş almazlar, yangın söndürüldükten sonra, evi yanan kişi ya da kişilerden bahşiş alırlardı.(1). Bu tür bir örgütlenme Kubilay mahallesi civarında mahallenin gözü pek gençlerinin oluşturduğu tulumbacılar ekibi reis Ali Bey tarafından kurulmuş olduğu bilinmektedir. (Ali Bey İzmir Tulumbacı Reisi 1911 – 1924 ). Belki de bu bölgeye Ali Reis adı bu neden ile verildi.
Aşağıda yazılı olanlar 1912 tarihli Bon İzmir şehir planından derlenmiştir. İlgilendiğim bölge, Cumhuriyet öncesi Türk-Yahudi ve kısmen de Türk bölgesine komşu Rum sokakları oldu. , Sınırım, günümüz Fevzi paşa bulvarının Basmane den başlayıp gümrükte sonlanan, şehrin güney bölümü oldu. Fevzi paşa bulvarının kuzey tarafı Frank-Rum-Ermeni bölgesi oldu.
Yangın söndürme ekiplerinin yani tulumbacıların, tulumbalarını acaba nereden dolduruyorlardı ?. Ya bir çeşme, ya bir sarnıçtan su alıyor olmalı idi. Bunun üzerine eski tarihli şehir planlarına baktım. Bunun nedeni, 1900 yıllarında yapılan şehir planlarının, sigorta şirketleri tarafından yaptırılmaları idi. Çıkış noktam budur.
Saptayabildiklerim;
1-, Halkımızın Rum kız okulu olarak bilinen yapının (günümüzde olmayan küçük Aya yani kilise bitişiğinde) üst sokağının Günümüz Eşref paşa caddesine ( Halk tarafından İkiçeşmelik caddesi olarak tanımlanmaktadır) açıldığı noktada bir adet su doldurma yeri var.
2- Günümüz Altınpark eczanesi civarında (Altınparka bitişik- 967 sokak başlangıcı) bir adet.
3- Dönertaş sebilinin olduğu yerde bir adet.
4- Emir sultan türbesinin doğusunda bir adet. (967 sokak üzerinde)
5- Konakta, Devlet hastanesinin arka tarafında bir adet.
6- Günümüz Fevzi paşa bulvarı üzerinde, Çankaya yakınlarında bir adet.
7- Günümüz Kubilay mahallesinde 1 adet.
8- Cezayir iş hanının güney-doğusunda bir adet.
KAYNAKLAR
1- İtfaiye tarihi. https://itfaiye.izmir.bel.tr/(X(1)S(lt43humszajjqefw4ixnf0gd))/tr/tarihce/2/9?AspxAutoDetectCookieSupport=1
2- İslam ansiklopedisi, İzmir bölümü
https://islamansiklopedisi.org.tr/izmir
3- Abdülkadir Hazman ., Yangın VAR. EGENİN SESİ- İZMİRİN KAVAKLARI .121 06/04/2014 10:57
Osman Koçanaoğulları
25 Eylül 2019
