Basmanede zaman yolculuğu
Telif hakları vardır. Telif hakları (COPYRIGHT) dosyasını okuyunuz
İzmir ile ilgili olarak Barbie du Bocage tarafından tahminen 1800 başlarında çizilmiş bir plan vardır. Bu plan, İzmire ait olan elimizde bulunan planlar içerisinde en eski tarihhli olanıdır. Söz edilen kişi coğrafyacıdır. İzmire hiç gelmemiş ve okuduklarından yola çıkarak, 1819-1815 tarihleri arasında İzmir planını hazırlamıştır. Okudukları da 1800 öncesine ait olmalıdır. Hataların olmasına karşın, bir çok yer doğru olarak çizilmiştir. Bu planlarda , o tarihlerde olması gereken Çorakkapı camisi işaretlenmemiştir. Musalla olarak bilinen ve günümüzde Altınparkın olduğu alanda olan Türk mezarlığı da doğru işaretlenmiştir. Yine bu haritada, günümüzde Anafartalar caddesi olarak bilinen, Basmane girişinden itibaren Konak Atatürk meydanına kadar olan yolun da önemli bir bölümü doğru olarak işaretlenmiştir. Yine Mezarlık başı, Agoraya çıkan yol, Aya yani kilisesi de doğru olarak işaretlenmiştir. Planda var olan çeşmenin doğru olup olmadığı hakkında bir bilgimiz yoktur.
İzmir ile ilgili olarak Barbie du Bocage tarafından tahminen 1800 başlarında çizilmiş bir plan vardır. Bu plan, İzmire ait olan elimizde bulunan planlar içerisinde en eski tarihhli olanıdır. Söz edilen kişi coğrafyacıdır. İzmire hiç gelmemiş ve okuduklarından yola çıkarak, 1819-1815 tarihleri arasında İzmir planını hazırlamıştır. Okudukları da 1800 öncesine ait olmalıdır. Hataların olmasına karşın, bir çok yer doğru olarak çizilmiştir. Bu planlarda , o tarihlerde olması gereken Çorakkapı camisi işaretlenmemiştir. Musalla olarak bilinen ve günümüzde Altınparkın olduğu alanda olan Türk mezarlığı da doğru işaretlenmiştir. Yine bu haritada, günümüzde Anafartalar caddesi olarak bilinen, Basmane girişinden itibaren Konak Atatürk meydanına kadar olan yolun da önemli bir bölümü doğru olarak işaretlenmiştir. Yine Mezarlık başı, Agoraya çıkan yol, Aya yani kilisesi de doğru olarak işaretlenmiştir. Planda var olan çeşmenin doğru olup olmadığı hakkında bir bilgimiz yoktur.
Plan üzerine, çeşme, kahvehane gibi detaylarda yazılmış. (c) ile işaretlenen bir çeşmenin varlığını gösteren bir yazı ama burası ayni zamanda günümüz Anafartalar caddesinin Basmaneden giriş yeri.
Aşağıda olan gravür, büyük olasılık ile 1800 yüzyıl sonları ile 1900 başları olmalı. Fotoğrafın bize göre sol tarafında olan binalar, 1920 fotoğraflarında bile ayni şekildedir. Bu sıra Basmane hamam sırasıdır. Oldukça doğru çizilmiş bir gravür. Arka planda Kadifekale, günümüze ulaşamayan Ulu çınar, altında çeşme ve Mezarlık (Faik paşa mezarlığı-Musalla. Selvi ağaçlarının olduğu yer) görülmektedir.
1800 sonlarına geliyoruz.
1800 sonlarına geliyoruz.
Aşağıda 2 fotoğraf var (Fotoğraf 1 ve Fotoğraf 2)
Fotoğrafların çekilme tarihini tam olarak bilmiyoruz ama "Fotoğraf 1" daha önce tarihe ait olmalı. Halit Ziya Uşaklıgil'in çocukluğunda bir dönem burada yaşadığını biliyoruz. O dönemi ve burada olan yapıları İzmir Hikayeleri kitabında geniş bir şekilde anlatır. 1866 tarihinde doğmuş olan Halit Ziya Uşaklıgil. 12 yaşında buraya gelmiş. 1878 yılında burada yaşıyor. Burada yaşadığı ev, günümüz Sadık bey oteli olan Uşakizade konağı. Anlatılarında, evlerinin tam karşısında bulunan Mısri dergahını anlatır. Yaklaşık 7-8 senede burada kalır. Bu durumda, eski Mısri dergahının en azından 1885 -1886 yılına kadar ayakta olduğu ortaya çıkmaktadır. Dergah binasını ve haziresini çevreleyen duvarlar yerindedir. Bu nedenle bu fotoğraf 1885 veya 1886 yıkı öncesi olmalı. Eski dergah binası diyorum, çünkü yeni dergah binası ve bitişiğinde olan dergah şeyhlerinin evi 1800 sonları veya 1900 başlarında inşa edilmiştir.
Fotoğraf 1
 |
Fotoğraf 2 |
Fotoğraf 3, 1900 başlarına aittir.
(a). Günümüze ulaşan Mısri dergahı misafirhanesi (Anafartlar caddei üzerinde)
(b). Mezarlığın duvarı
(c). Mezarlığa ait selvi ağaçları.
AÇIKLAMASI:
(1). Basmane hamamı. Cami tarafında bulunan odunluk günümüzde yok. Hamam duruyor
(2). Basmane Çorakkapı camisi. Günümüzde var.
(3). Basmane garı (Günümüzde halen var).
(4). Mısri dergahı şeyhi Bedri efendinin evi. Günümüzde yok. Yerinde, altında 2 adet süpermarket (BİM ve ŞOK) olan iş hanı ve otel var.
(5). Mısri dergahı misafirhanesi. Altında dükkanlar.
(6). Misafirhaneden sonra, yine dergahın mülkü olan, kirada zamanın meşhur çay salonu " Müveddet salonu". Saçak, o binaya ait.
(7). Uşakızade konağının Basmane meydanına çıkıntı yapan bölümü.. 1920 sonlarında burası istimlak edilecek ve cadde genişleyecektir.
---------------------------------------------------------------------------------
Aşağıda olan fotoğraf 1920 yılına aittir (Küllerinden doğan şehir gurubu-Sertaç Sezer).
AÇIKLAMALAR:
1: Basmane Çorakkapı camii mezarlığı (Bu hali ile yok. Bir kaç adet mezar taşı görülüyor )
2: Basmane hamamı odunluğu (Günümüzde yok. Yerinde yarım kalmış bir beton bina var)
3: Basmane hamamı (Halen var)
4: Han.(İsmini bilmiyoruz. Sadece kömür değil diğer malları taşıyan kervanların gecelediği yer olduğunu da biliyoruz. . Şu anda yok. Yerinde otopark var.
5: Burası muhtemelen bir konak. Daha sonra otele dönüştürülüyor.
6: Burası bir sabahçı kahvesi. Şu anda , üzerinde bulunan otel binası ile birlikte yok. Yerinde otopark var.
7: Benim çocukluğumun piyango bayisi Hasan Tahsin. Arap kökenli. (Şam ya da halep ). 1930 başlarında da burada.
8: Burası o bölgedekilerin "Kuşçu Hasan" olarak bildikleri bey' in evi ve iş yeri. Bu hali her halde 1940 lerde betonarme yapıya dönüşmüş. Ben, hayatta olan benden ileri yaşta olan bireyleri de bu betonarme binayı hatırlıyor. Halen var.
7 ve 8 arasında bulunan sokak, Basmane karakolunun tam karşısına gelmektedir.
9: Tarihi Basmane fırını. Halen var
10: Faik paşa mezarlığı. Burası eskiler tarafından " Musalla " olarak bilinir. 1940 larda Eczacı Faik Ener parkı haline gelir. Daha sonra da bu alana " Şehit Fethi bey ortaokulu yapılır. Günümüzde bu okul, Şehit Fethi bey ilk öğretim okuludur. Mezarlığın hamama doğru olan bölümünde, belediye pasajı yapılır. Pasaj daha sonra yıkılır. Yıkılma nedeni, binada ki çatlaklar olduğunu işitmişliğim var. Günümüzde, yerinde günümüzde antik buluntuların olduğu kazı alanı vardır.
11: Temaşalık yokuşu. Günümüzde var. Yol başlangıcında Altınpark eczanesi bulunmaktadır.
12: Sadullah han. Çizgi ile sınırlar çizilmiş alan daha sonraları yıkılacaktır. 1924 tarihli Prost planında istimlak edilmiş olduğu görülüyor. Mal sahipleri mi yoksa dönemin yerel yönetmi tarafından mı yapıldı bilmiyoruz. İstimlak sonrası, günümüzde tem köşede lokmacı ve tatlıcı Öztat var.
(a): Basmane karakolu. Halen var.
(b): Şeyh bedri efendinin konutu. (Şeyh Bedri efendi, Mısri ve bir başka söyle göre Kadiri şeyhidir ). Günümüzde yok. Yerinde, altında Şok ve galiba Migros süpermarketler olan iki adet iş hanı var.
(c): Mısri dergahının misafirhanesi. Günümüzde, restore edilmiş olarak var
Güncel durum Fotoğraf 2
---------------------------------------------------------------------------------
Güncel fotoğraflar
Fotoğraf 2. Yıl 2018.
Günümüzde, Basmane garından Altınpark'a bakıyoruz.
Basmane hamamı ve Basmane karakolu ve Basmane fırını dışında dışında günümüze ulaşan bina yok. ,
Fotoğraf 3 : Bu fotoğraf Altınparktan Basmane yönüne bakışı göstermektedir. Fotoğraf 2' nin karşı sırasını göstermektedir)
Geriye sadece (5) Mısri dergah misafirhanesi kalmıştır. .(4) günümüze ulaşamayan Bedri efendinin konutudur.
AÇIKLAMALAR:
1: Basmane Çorakkapı camii mezarlığı (Bu hali ile yok. Bir kaç adet mezar taşı görülüyor )
2: Basmane hamamı odunluğu (Günümüzde yok. Yerinde yarım kalmış bir beton bina var)
3: Basmane hamamı (Halen var)
4: Han.(İsmini bilmiyoruz. Sadece kömür değil diğer malları taşıyan kervanların gecelediği yer olduğunu da biliyoruz. 1930 lu yılların sonu-1940 lı yılların başında , o yıllara göre lüks sayılabilecek döner salonu açıldığını biliyoruz. Sonra yıkılıyor. Boş alana 1960 başlarında Erhan lokantası daha sonrada lokantanın yanında boş olarak duran alana , lokantaya ek olarak Erhan pide salonu açıldı). Şu anda yok. Yerinde otopark var.
5: Burası muhtemelen bir konak. Daha sonra otele dönüştürülüyor. Kaç yılında otele döndürüldüğünü net olarak bilmiyoruz. Otel dönemini hatırlıyorum.
6: Burası bir sabahçı kahvesi. Benden epey ileri yaşta olan aile bireylerim de burayı hep sabahçı kahvesi olarak biliyor. Şu anda , üzerinde bulunan otel binası ile birlikte yok. Yerinde otopark var.
7: Benim çocukğumun piyango bayisi Hasan Tahsin. Arap kökenli. (Şam ya da halep ). 1930 başlarında da burada. Ailenin hayatta olmayanların anlattıkları kadarı ile buralara gelişi ve burada bu iş yerini aması 1920 lerin ikinci yarısı olmalı. O yıllarda ne iş yapıyor idi tam olarak bilmiyoruz.
8: Burası o bölgedekilerin "Kuşçu Hasan" olarak bildikleri bey' in evi ve iş yeri. Bu hali her halde 1940 lerde betonarme yapıya dönüşmüş. Ben, hayatta olan benden ileri yaşta olan bireyleri de bu betoarme binayı hatırlıyor. Halen var.
7 ve 8 arasında bulunan sokak, Basmane karakolunun tam karşısına gelmektedir.
9: Tarihi Basmane fırını. Halen var
10: Faik paşamezarlığı. Burası eskiler arafından " Musalla " olarak bilinir. 1940 larda Eczacı Faik Ener parkı haline gelir. Daha sonra da bu alana " Şehit Fethi bey ortaokulu yapılır. Günümüzde bu okul, Şehit Fethi bey ilk öğretim okuludur. Mezarlığın hamama doğru olan bölümünde, belediye pasajı yapılır. Pasajdaha sonra yıkılır. Yıkılma nedeni, binada ki çatlaklar olduğunu işitmişliğim var. Günümüzde, yerinde günümüzde antik buluntuların olduğu kazı alanı vardır.
11: Temaşalık yokuşu. Günümüzde var. Yol başlangıcında Altınpark eczanesi bulunmaktadır.
12: Sadullah han. Çizgi ile sınırlar çizilmiş alan daha sonraları yıkılacaktır. 1924 tarihli Prost planında istimlak edilmiş olduğu görülüyor. Mal sahipleri mi yoksa dönemin yerel yönetmi tarafından mı yapıldı bilmiyoruz. İstimlak sonrası, günümüzde tem köşede lokmacı ve tatlıcı Öztat var. Bir başka yazıda Sadullah hanı da yazarım.
(a): Basmane karakolu. Halen var.
(b): Şeyh bedri efendinin konutu. (Şeyh Bedri efendi, Mısri ve bir başka söyle göre Kadiri şeyhidir ). Günümüzde yok. Yerinde, altında Şok ve galiba Migros süpermarketler olan iki adet iş hanı var.
(c): Mısri degahının misafirhanesi. Günümüzde, restore edilmiş olarak var
Osman Koçanaoğulları
İzmir
Kasım 2018
Kasım 2018
