Sancak kale (Sancakkale) ya da Yeni kale. Önemi
Telif hakları vardır. Telif hakları (COPYRIGHT) dosyasını okuyunuzSancak kale ya da diğer adı ile Yeni kale, sadece bir tarihi kalıntı değildir.
Bu yazı, bu durumu açıklamaya yöneliktir. Burada , bir bölümü günümüze kadar gelebilen ve Deniz kuvvetlerine bağlı bir sosyal tesistir.
Bu yazı, bu durumu açıklamaya yöneliktir. Burada , bir bölümü günümüze kadar gelebilen ve Deniz kuvvetlerine bağlı bir sosyal tesistir.
Kale, Evliya Çelebiye göre Fatih Sultan Mehmet tarafından yapılmıştır. Tarih olarak ta 1472 yılı verilmektedir. Piri Reis'in 1513 tarihli İzmir haritasında, Kadifekale ve Ok kalesini işaretlemiş ancak, Sancak kalenin bulunduğu alanda bir kaleyi belirtmemiş ve Sancak burun olarak tanımlama yapmıştır. " Sancak " ifadesinin bulunması, en azından burada bir askeri üs ya da küçük bir hisar olduğunu tanımlamış olabilir (Harita 1)
Kısmen de olsa günümüze kadar ulaşabilen kale, Sadrazam Köprülü Mehmet paşa tarafından yaptırılmıştır. Yıl olarak ta 1572 tarihi verilmektedir.
Kalenin yapılma nedeni İzmir iç körfezinin korunmasıdır .( İç körfez, Üçkuyulardan Kuzeye doğru (Karşıyaka) doğru çizilen çizginin doğusunda kalan bölümdür. Bu çizginin batısında kalan bölüm de dış körfez olarak adlandırılır ). Bunun nedeni kalenin stratejik olarak yerleştiği Sancak burun'un özelliğinden kaynaklanmaktadır.
İzmir dış körfezine akan Gediz nehri, on binlerce yıl içerisinde getirdiği alüvyonlar ile hem İzmir körfezini şekillendirmiş hem de orada günümüzde var olan ovaların gelişimini sağlamış. Bu arada, körfezin derinliği de giderek azalmış. Derinliğin azalması, orta çağa kadar kullanılan gemilerin bu sulardan geçişini, kullanılan gemilerin günümüz gemilerine göre çok küçük olmaları nedeni ile engel olmamış. Daha sonraki yıllarda gemilerin büyüklükleri artınca , gemilerin karaya oturma tehlikesi de ortaya çıkmış. Piri reis haritasında da bu durum görülmektedir. Bazı gezginler, önlem alınmaz ve Gediz nehri alüvyonları, dış körfeze akıtmaya devam edecek olur ise, iç körfezin bir iç deniz haline gelebileceğini ve İzmirin sonunun da antik Efes şehri gibi olacağını yazmışlardır. Bir gezgin, bir İtalyanın İzmir dış körfezinde bulunan bu alüvyonları temizleme önerisi dahi getirdiğini yazmıştır. Bu durum, sonuçta Osmanlı devletinin de dikkatini çekmiş ve Gediz nehrinin yönü 1886 yılında kuzeyde bulunan Agriya körfezine yönlendirilmiştir.
Körfezin tüm bu özellikleri nedeni ile dış körfezden iç körfeze girilebilecek tek yer, derinliğin fazla olduğu Sancak burun önleri olmuş. Dış körfezden, iç körfeze girecekseniz, Sancak kale önünden geçmeniz gerekir. Bunun sonucunda da, Sancak kale, Çanakkale boğazında bulunan Seddül - bahir ve Kilid-ül bahir nasıl Marmara girişini engelleme amacı ile yapılmış kaleler ise, Sancak kale de İzmirin güvenlik noktası olmuştur. (Harita 3, 4, 5)
O dönemin şartlarında, heniz topların taş gülle atmaktadır, erimleri (menzilleri) kısadır ama, gemiler hemen önünden geçmektedir. İzmir'i işgal etmeye kalkışanların burada engellenmesi çok kolaydır. Her ne kadar günümüzde bu özelliği, savaş sanayisinin gelişimi nedeni ile artık söz konusu değilse de o dönemlerde bu kale bu neden ile çok stratejik bir noktadır.
Yine, İzmir limanına girecek ve çıkacak olan ticaret gemilerinin de 1800 lü yıllarda burada kontrol edildiği, hatta karantina gerektirecek hastaların da buradan İzmire girişinin engellendiği bilinmektedir.
Burası, bir askeri bölge olmasına karşın batılı gezginlerin de çok ilgisini çekmiş, hatta bu gezginlerin bazıları, askerlerin sayısını, topların özelliklerini dahi yazmışlardır. Yazdıklarının dışında kalan bilgileri de kitaplara yazmadıkları ve ülkelerinin konsolosluklarına verdikleri de bilinmektedir.
Kalenin silahlı durumu, İzmir’i işgal etme hevesindeki yabancı güçleri caydırmış, 1694’te Venedik Filosunun, 1770 yılında Çeşme’ye kadar gelen İngiliz-Rus Donanmasının İzmir işgalini engellemiştir. İzmirin son savunma görevini de 1. Dünya Harbi döneminde 5-10 Mart 1915 tarihlerinde yerine getirmiş, İngiliz, Fransız ve Rus gemilerinin bulunduğu İtilaf Devletleri Donanması tarafından İzmir bombalanmış ancak Türk ordusunun aldığı tedbirlerle işgal girişimi sonuçsuz bırakılmıştır. Burada şehit olan subay ve erler Narlıdere Şehitliğinde gömülüdür.
Kaynaklar
1- Erkan Akbalık. Gedizin bilinmeyenleri. http://www.tarihistan.org/yazarlar/erkan-akbalik/gediz-in-bilinmeyenleri/5861/
2- Ümit Özdağ. İzmir Sancakkalesi ve Şehitliği - Ümit ÖZDAĞ https://www.yenicaggazetesi.com.tr/izmir-sancakkalesi-ve-sehitligi-33751yy.htm
3- Aykut Polatlı. Çanakkale'den önce İzmir Sancakkale direndi. https://www.haberekspres.com.tr/izmir/canakkaleden-once-izmir-sancakkale-direndi-h75979.html
4- Oriental outlines; or, A rambler's recollections of a tour in Turkey, Greece ...
Yazar: William Knight (commodore of the Roy. Harwich yacht club.)
Bölüm XXII. sayfa 227 - 241
5- TRAVELS IN TURKEY, ITALY, AND RUSSIA,
During the Years 1803, 1804, 1805, Sf 1806. WITH AN ACCOUNT OF SOME OF THE GREEK ISLANDS. THOMAS MACGILL. IN TWO VOLUMES. VOL. I. 1808
