Hasan paşa - İZMİR olayları
Telif hakları vardır. COPYRIGHT dosyasını okuyunuz.......
1- Katipzade Mehmet beyin öldürülmesi: 1819.
2- Mora (Yunanistan ) isyanı. 17 Mart 1821.
3- Tripoliçe katliamı. Türkler ve Yahudiler öldürülür. 23 Eylül 1821 Yunanistan
Hasan paşa ya da Kelami Hasan paşa, Mora isyanı sonrası İzmir'de olayların başlaması üzerine 26 Mayıs 1821 tarihinde İzmir muhafızı olarak göreve getirilmiştir (1). Sarı kışla kendisinin muhafızlığı döneminde başlamıştır (1827) (2)
Hasan paşa, çok sakin, sabırlı, olumlu biridir. Valilik yaptığı dönemlerde, İzmir de bulunan tüm etnik guruplar tarafından sayılan ve sevilen biri olmuştur.
Mora isyanı ve öncesinde Yunanistanda çok sayıda Türk katledilmiştir. Bu olayın yansıması İzmir başta olmak üzere tüm imparatorluk topraklarında Rumlara karşı nefreti artmış olmasıdır. Bu durum İleri boyutlara var ve İzmirli Rumların bir bölümü İzmir'den kaçmak üzere İzmir limanında bekleyen Lyon ve Eko adlı fransız savaş gemilerine sığınırlar. Devreye İzmir Fransız konsolosu girer, İzmir mütesellimi ile görüşülür ve Rumlar tekrar sahile çıkarlar, ancak evlerine gitmezler, kiliselere, konsolosluklara, kilise ve konsolosluk bahçelerine sığınırlar. Bu karışıklıklar Hasan paşanın İzmire gelmesine kadar sürer, sonra yatışır (3). Ancak İzmir de tam bir sükunet yoktur. Yeniçeriler, İzmire dışarıdan gelenler, Rumlara karşı ölümle sonlanacak olan girişimlerde bulundukları gibi esnafa, tüccara hatta uerel halka da zarar vermeye başlarlar. urlar. Hasan paşa işte burada devreye girer.
Şimdi Gezgin MacFarlane e kulak verelim (4). MacFarlene İzmire Ağustos 1827 yılında gelir. Geldiğinde Hasan paşa hala İzmir muhafızıdır. Kitabında anlattıklarını ya Hasan paşanın kendinden duymuş olmalı ya da Hasan paşanın emrinde olanlardan duymuş olmalı. Çünkü anlatılanlar çok kapsamlıdır. .
Olaylar aylarca sürer. Hasan paşa olayları yatıştırmaya çalışır.
Olaylar kısa bir ara verir. Hasan paşa, farklı yaş ve farklı kademelerde ki Türkleri bir araya toplar. Bu toplantının amacı, şehirde huzuru sağlamaktır. Bu topluluğu paşanın sarayına (vilayet konağı- Katipzade konağı ) yakın olan Türk gümrük binasına bitişik olan büyük bir odada toplanır. IX yüzyıl başlarında İzmir Meyve-i Ter ve Efrenç gümrükleri adıyla anılan iki tane gümrük görev yapmaktaydı.(5). Burası ağaçtan yapılmış baraka tipi bir yapıdır. Dışarıda halk toplanmıştır. Bu sırada, İzmir limanından çıkış yapan ve Sancak kaleye (Güzelbahçe) doğru giden ve Rus bayrağı taşıyan bir ticaret gemisi görülür. Aslında gemi Yunanistan a aittir ve İzmir den kaçan çok sayıda Rum taşımaktadır. Dışarıda toplanan kalabalıkta, bağrışmalar başlar, Hasan paşa Rum dostu olarak suçlanır ve vatan haini ilan edilir. Topluluk giderek kalabalıklaşır. Bu çılgın topluluk ikna edilemez. Paşa sarayından kendi adamlarını gönderip kalabalığı dağıtmak ister ama başarılı olamaz. Adamları geri gelirler. Sarayı da tehdit altındadır. Sarayın kapıları ve pencereleri kapatılır.
Gümrük binası etrafında toplanan kalabalık, gümrük binasına girer ve içeride olanların hepsini öldürür.
Kalabalık hızını alamaz. Saraya doğru yürüyüşe geçer. Vilayetin zemin katı taş yapılıdır. Vilayetin korumaları çok azdır. Pencerelerde mevzilenirler. Paşanın sadık adamları, şehir içinden arkadaşlarını , yardım için toplamaya başlar ve sarayın arka tarafındaki pencerelerden vilayete girerler.
Gece olur. Dışarıda toplanan kalabalık sarayın çitlerini yıkar ve bahçeden içeri girerler. Hasan paşa, kapıların açılmasını ister. Kapı açılır. Kalabalığın karşısında Hasan paşa, her iki tarafında sarayın korumaları ve ortada iki tane top vardır ve ateşlenmeye hazırdır.
Bu durumu gören kalabalıkta panik başlar ve 15 dakika içinde ortada kimse kalmaz. Hasan paşanın artık yılmaz kişiliği isyancıların hafızalarına da işlenir.
Ancak olaylar bir müddet daha devam eder. İsyancılar kimsenin sözünü dinlemez.
Çevrede bulunan bazı ayanlar (Manisa ve çevresi-Karaosmanoğlu olmalı), adamları ile birlikte paşaya yardıma gelirler. Zaman içinde, bu ayak takımı içine karışan normal ahali bu ayak takımı topluluğundan ayrılır. Bu ayrılanların bir kısmı, aslında sakin ve saldırgan olmayanlardır. Daha tehlikeli olan ve kırsal kesimden de gelenler ayrılmaya başlar.
Hasan paşa daha sonra, genellikle hamallık ve kasaplık yapan kan dökücü ayak takımının ele başlarını yakalar ve idam eder. Bunlar uzun zamandır İzmir de oturan daha çok Girit kökenli (Candiote) Türkleridir. Öldürülmeyenler gemilere bindirilir ve Girit' e (Kandiye ?) geri gönderilir. Temmıuz 1822 de huzur geri gelir.
Hasan paşa, Yeniçeri ocağı dağıtıldıktan sonra, İzmir de kurulan batılı özelliklere sahip yeni ordunun kuruluşunu da yapar.
Gümrük binası etrafında toplanan kalabalık, gümrük binasına girer ve içeride olanların hepsini öldürür.
Kalabalık hızını alamaz. Saraya doğru yürüyüşe geçer. Vilayetin zemin katı taş yapılıdır. Vilayetin korumaları çok azdır. Pencerelerde mevzilenirler. Paşanın sadık adamları, şehir içinden arkadaşlarını , yardım için toplamaya başlar ve sarayın arka tarafındaki pencerelerden vilayete girerler.
Gece olur. Dışarıda toplanan kalabalık sarayın çitlerini yıkar ve bahçeden içeri girerler. Hasan paşa, kapıların açılmasını ister. Kapı açılır. Kalabalığın karşısında Hasan paşa, her iki tarafında sarayın korumaları ve ortada iki tane top vardır ve ateşlenmeye hazırdır.
Bu durumu gören kalabalıkta panik başlar ve 15 dakika içinde ortada kimse kalmaz. Hasan paşanın artık yılmaz kişiliği isyancıların hafızalarına da işlenir.
Ancak olaylar bir müddet daha devam eder. İsyancılar kimsenin sözünü dinlemez.
Çevrede bulunan bazı ayanlar (Manisa ve çevresi-Karaosmanoğlu olmalı), adamları ile birlikte paşaya yardıma gelirler. Zaman içinde, bu ayak takımı içine karışan normal ahali bu ayak takımı topluluğundan ayrılır. Bu ayrılanların bir kısmı, aslında sakin ve saldırgan olmayanlardır. Daha tehlikeli olan ve kırsal kesimden de gelenler ayrılmaya başlar.
Hasan paşa daha sonra, genellikle hamallık ve kasaplık yapan kan dökücü ayak takımının ele başlarını yakalar ve idam eder. Bunlar uzun zamandır İzmir de oturan daha çok Girit kökenli (Candiote) Türkleridir. Öldürülmeyenler gemilere bindirilir ve Girit' e (Kandiye ?) geri gönderilir. Temmıuz 1822 de huzur geri gelir.
Hasan paşa, Yeniçeri ocağı dağıtıldıktan sonra, İzmir de kurulan batılı özelliklere sahip yeni ordunun kuruluşunu da yapar.
Hasan Paşa 1830 tarihinde vefat eder. Mezarı GAZİ SÜLEYMAN PAŞA TÜRBESİ – BOLAYIR – GELİBOLU - bulunmaktadır. Fotoğraf burada bulunan Hasan Paşanın mezarını göstermektedir. (Erol şaşmaz arşivi)
Sarı kışla yapımı 1827-1829
Yeniçeri ocağının kaldırılması Haziran 1826
Bunların dışında, İzmir asayişini Hacı bey ile sağlamıştır (https://okocana.blogspot.com/2018/12/hac-bey-hadji-bey-izmir.html )
KAYNAKLAR
2- Yaşar Ürürk. Sarıkışla’nın öyküsü
http://kentyasam.com/2020/06/14/sarikislanin-oykusu/
3- Fevzi Kurtoğlu. Deniz Harp okulu tarih öğretmeni. Yunan istiklal harbi ve Navarin savaşı. Cilt 1. Sayfa 12. 1944
KAYNAKLAR
1- Necmi Ülker. Yeniçeri Ocağının İlgası Öncesi İzmir’deki Asayişin Bozukluğuna Dair Belge. Tarih inceleme dergisi. Cilt 6. Sayı 1. Sayfa 25-42. 1991
https://dergipark.org.tr/tr/pub/egetid/issue/5033/68528
http://kentyasam.com/2020/06/14/sarikislanin-oykusu/
3- Fevzi Kurtoğlu. Deniz Harp okulu tarih öğretmeni. Yunan istiklal harbi ve Navarin savaşı. Cilt 1. Sayfa 12. 1944
4- Constaniople 1828 . Charles Mac Farlane. Second Edition 1829.
Osman Koçanaoğulları
10 Ekim 2019
