Basmaneye göçler - İzmir

Telif hakları vardır. COPYRIGHT dosyasını okuyunuz.......

Basmaneden söz ederken,  Basmane kavramının  günümüz Fevzi paşa bulvarının ve günümüz  Gaziler caddesinin  güney tarafında yer alan bölümü olduğunu belirterek başlayayım. Söz ettiğim bölge, 1922 İzmir Yangınında zarar görmeyen bölgedir. Bu tanımladığım bölge, yani Basmane ve çevresi, hem Osmanlı hem de  Cumhuriyet döneminde Türklerin yoğun olarak yaşadığı bir yerleşim yeri. Kapılar bölgesinde bazı Yahudi ailelerin olduğunu biliyoruz. 1922 öncesi de kapılar tarafında çok az sayıda Rum ve Ermeni aile olduğu söylenir. Demek istediğim, bu bölgede  belirgin bir " bir arada yaşama " yoktur.

Günümüz Basmanesi, Osmanlı döneminin yerleşim açısından bir cazibe merkezidir. Konutların ve dükkanların çok pahalı olduğu, İzmirin bilinen ailelerinin yaşadığı bir yer. Peki, burada ne zaman Türk yerleşimi başlamıştır diye bir soru soracak olursanız, camilerin yapım yılına bakarak, üç aşağı beş yukarı bir tarih belirlenebilir. Fettah camisinin yapımı 17 yüzyıl olarak yazılır. Demek ki, burada yerleşim bu yüzyılda başlamış. Gelenler, Kadifekaleden aşağı inmeye başlayan Türkler.

Buraları Devamlı olarak göç almış bir bölge. Bu açıdan baktığımızda da, göç alabilmesi için buradan ayrılmaların olduğunu da bilmemiz gerekiyor...Yazı, özelinde, yaşadığım ve yakından tanıdığım eski Fettah mahallesini anlatmaktadır ama ayni durum Tilkilik, Hatuniye bölgeleri içinde her halde geçerlidir. 

Öncelikle, eski yerleşiklerin Basmane' den ayrılmalarından söz edeceğim.

Basmaneden ayrılışlar:

Terk edilen ev-konak-köşklerin sahipleri o bölgenin eski yerleşikleri olup, ekonomik açıdan da genellikle varlıklı sayılabilecek bir kesimdir. Basmaneden ayrılmaların başlangıçta ki en önemli nedeni, yetişen neslin iş, evlilik nedeni ile başka yerlere taşınmış olmaları olmuş. Ben bu dönemi görmedim. Benden daha yaşlı nesilden dinledim. Genç nesil buradan ayrılıp kendilerine yeni bir düzen kurmuşlar. Geride yaşlı anne- baba kalmış. Bu durumda iki olay yaşanmış.

1- Ayrılan gençler, anne ve babalarını yanlarına almışlar. Sonuçta evleri boş kalmış.
2- Yaşlı anne-baba burada kalmış, vefat edinceye kadar buralarda yaşamışlar. Vefatları sonucunda da bu binalar yine boş kalmış. Geride kalan yaşlı anne-babaların bir bölümü de, çevrelerinde bulunan eski komşuların taşınması nedeni ile bir müddet sonra onlar da buradan ayrılmışlar. Bunun da sonucunda binalar boş kalmış.
Neden ne olursa olsun, boş kalan evler, buradan ayrılan yeni nesil tekrar doğup büyüdükleri  evlere geri dönmedikleri için boş kaldılar. Daha sonra da ya buraları kiraya verdiler, ya da çoğunluğun yaptığı gibi sattılar. Satmayanların ya da satamayanların geride bıraktıkları binalar, günümüzün yok olup giden Basmane-Tilkilik bölgesi evleridir. Ben bu döneme şahit oldum.
Basmaneden çok sayıda ayrılışlar esas olarak 1940 lı yılların sonu ile 1950 li yılların başında yaşanmış. Buranın eski yerleşiklerinin bir bölümü bu dönemlerde buraları terk etmişler. Bu ayrılışlar ya da terk edişler 1960 lı yıllarda da sürdü. Eski yerleşiklerden her bir ailenin ayrılışı, komşuları olan eski yerleşiklerin de buradan ayrılmalarını tetikledi. Sonuçta da bu günlere gelindi. Ailemiz bu ayrılmaya dayanmaya çalıştı ama sonuçta dayanamadı. Her halde oraları terk eden eski yerleşik ailelerden biriyiz. 1973  yılında ayrılmak zorunda kaldık.  . 

Bu ayrılış döneminde kiraya verilen veya satılan bu evler de ya Anadolunun çeşitli yerlerden gelen aileler tarafından dolduruldu ya da ihtiyaç nedeni ile otellere dönüştürüldü. Oteller sokağı böyle gelişti. Bir başka dosyada, oteller sokağı gelişimini de yazarım. 

Basmaneye gelişler:

Osmanlının son döneminde, özellikle de Balkan savaşı sonrası başlamak üzere, bugüne kadar çok göç almış bir yer. Bu dosyada ki bilgiler, resmi kayıtlar ile değil, benim bildiğim, gördüğüm göçler.
1912 sonrası Basmane ye gelen Rumeli göçmenlerinin çoğu parasız olarak gelmiş, ama çoğu o zamanın Basmanesinin varlıklı bölümüne yerleşememiş. Gelenlerin çok az bir bölümü buralardan ev alabilmişler, yine bir bölümü daha sonra buralardan yer alıp yerleşebilmişler. O dönemlerde, Basmane 1297, 1298 sokak, Osmanzade ve Evliyazade yokuşları , Tilkilik lüks semtler. Emlak fiyatları lar çok pahalıdır. Yerleşikler, o bölgelerin eski yerleşikleri ve varlıklılar.
Dedemler bu yıl içinde göç edip Basmaneye yerleşenlerden. Dün görüştüğüm, en eski yerleşiklerden (1830' lar) bir eczacı dostumuz Reha Tuksavul  (Altınpark eczanesi) dedemler ilk  geldiklerinde kendilerine yardım ve destek olan Bayraktarlar sülalesinden olduğunu belirtti. Ben de yeni öğrendim. Aşağıdaki fotoğraf dedemler in bu yılda yerleştikleri evi göstermektedir. Satın mı alınmış yoksa kiracı mı olmuşlar, bilgim yok. Daha sonra burada Piyangocu Hasan Tahsin oturmuş. Hasan Tahsinin bu eve yerleşmesi, dedemlerin Şeyh Bedri efendinin evine taşınmalarından sonra olmalı (1927 veya 1928). Bu ev, Basmane karakol karşısındaki sokağın bitiminde karşınıza gelen evdir.
Sonra,  mübadele ile gelenlerden yerleşenler var.  57-58 yıllarında Rumeli göçleri ile yerleşenler oldu. 

Sonra, 1960 yılından başlayarak Anadolu'dan göçler başladı ve oteller bir biri ardı sıra açılmaya başladı. Basmane garı, göçlerin bitiş noktasıydı..... 

Ben bu göçlerin 1950 lerin sonlarından itibaren olan bölümünü gördüm, bir kısmını tanıdım, arkadaşlıklar da kurdum. Halen görüştüklerim var.

14 Mart 2017

Copyrght hakları vardır. 

Osman Koçanaoğulları - İZMİR