Menzil hanı - İZMİR
Bu dosyada geçen bazı tanımlamalardan söz etmek gerekecek;
1- Menzil nedir ?. Türk dil kurumu menzil için ; Bir yolculukta , belirli bir yol aldıktan sonra dinlenmek için durulan, daha önceden belirlenmiş yer bilgisini vermektedir.
2- Menzilhane ne demektir ? Posta hizmetlerinde kullanılan atların bulunduğu, posta sürücülerinin dinlendikleri, yorgun atları değiştirdikleri yer olarak tanımlanır. Buraları, konak olabilir,odaları ve ahırları bulunur.
3- Menzil han ne demektir ?. Menzilhanenin bir başka ifade şeklidir.
4- Tatar ya da Tatar sürücüsü nedir ?; Postayı yani mektubu at ile bir yerden bişr yere taşıyan kimsedir. Daha çok Tatar etnik kökenli oldukları için bu işlerde kullanılmışlardır. Çok iyi at binicileridir. Batılılar, bunlara " Tartar " demektedirler. Günümüzde, atı olmayan posta dağıtıcıları olarak anlaşılmalıdırlar.
İzmir'de Menzil han olarak bilinen tek bir han bulunmaktadır. Yeri, Basmane garından Anafartalar caddesi üzerinden Hatuniye camisine giderken sol kolda bulunur. Hacı Veli Mumyakmaz camisi sırasındadır, han ile cami arasında bir sokak bulunmaktadır (plan 1).
Burada bulunan han ile ilgili olarak elimizde çok fazla bilgi yoktur. Burasının gerçekten bir "menzilhane" veya " menzil han "olup olmadığı konusunda elimizde resmi bir belge de yoktur. Yapım tarihi de tam olarak belli değildir. Sadece, yazılan bir akademik, ön makalede burasının ticari amaç ile kullanıldığı yazılmıştır (Münir Aktepe).
Başlangıçta elimizde olan tüm veriler bunlardı. Yani bir han var , adı " menzil han ", başka da bir şey yoktu. Sonra, merakım nedeni ile kent planlarına bakmaya başladım. Öyle ya, Osmanlı bir yerde bir sokağa bir ad verdiğinde, verdiği o isim, bir şeyleri tanımlardı. Evet, 1913 Bon İzmir planında buralarda bir " Menzil sokak " bulunmaktaydı. Belli ki, burada o tarihlerde bir "menzil han" ya da diğer adı ile "menzilhane" olmalıydı. Ancak kent planları başka bir şey işaret etmedi. Zaman geçti, bir gün bir gezgin kitabını okurken, karşıma burası çıktı. Gezgin buraya kadar gelmiş, "menzilhaneyi " anlatmış. Çok net anlatılar. (1838...., 20;;, 252,53)
Şimdi o anlatıyı sizlere aktarayım. Aktarırken, gezginin anlattıklarını, günümüz planı üzerinde işaretleyeyim. İzmir kent sokakları yüzyıllardır değişmediğinden, çizeceğim bu plan sizi kitabın basım yılı olan 1836 yılına kadar götürecektir..(kitabın basımı 1838 yılıdır)
Bir gezgin, Efese gitmek üzere sürücü (bunlar turist rehberleridir) kiralayacaktır. Sürücü kiralamak demek, size yol gösterecek atlı rehber ve sizin gezgin olarak at kiralamanız demek. Atları kiralayacağı yer, Bazaar (Günümüz Kemeraltı) ın ilerisinde olan eski kentte bulunan "menzilhane, yazarın tam ifadesi ile posta ofisidir). Vardığı yer, gezginin ifadesi ile "menzil han " dır. Gezgin o hanın çevresini de çok iyi anlatır. Güzel bir çeşmeden söz eder, burası çok büyük olasılıkla Dönertaş sebilidir. Sebilin karşısında ulu çınarın da bulunduğu ve tatar sürücülerinin bulundukları " tatar kahvehanesinden söz eder. (Kroki ). Sürücünün ismi Erzurumlu Hacı Hüseyindir. Atların günlük kiralarından söz eder, Erzurumlu hacı Hüseyin ile yaptığı pazarlığı bile anlatır.anlatır (1838., 20;;252,253). Gezgin, kendi seyahati sonrası olan yılda haydutların bir gezgin gurubunu esir alıp soyduğunu, ve İzmir valisi Hüseyin Bey'in bu hırsızları yakaladığını ve hepsinin Rum olduğunu da ekler.
At kiralama bir pazarlıkla yapılır. At başına ödenecek para, atların beslenmesi için harcanacak para, hepsi bu pazarlığın bir parçasıdır. Ayrıca, gezi dönüşü, gezgin Erzurumlu Hacı Hüseyinden memnun kalırsa, Hacı Hüseyine bir de ikramiye verecektir. İkramiyenin ödenip ödenmediğini de bilmiyoruz.
Bu arada, hanın kapısına sahte paraların çakılı olduğunu, bu davranışın bir Hristiyan inancından kaynaklandığını ve tüm Levant ta bu durumun uygulanageldiğini de anlatır. Nedenini yazmaz.
1- Münir Aktepe. İzmir Hanları ve Çarşıları Hakkında Ön Bilgi., Yıl 1971, Cilt 0, Sayı 25, 105 - 154, 10.06.2011
